Hoàn thiện chính sách xây dựng Luật Dân số, duy trì vững chắc mức sinh thay thế

Mức sinh thay thế ở Việt Nam đang giảm nhiều nhất trong 12 năm trở lại đây và dự báo sẽ tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo.

"Việt Nam đang có xu thế giảm mức sinh thay thế, mặc dù chưa ở mức báo động nhưng điều này chắc chắn sẽ trở thành vấn đề lớn nếu chúng ta không có giải pháp can thiệp từ bây giờ", ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cảnh báo.

Mức sinh có sự chênh lệch đáng kể giữa các vùng, đối tượng; khu vực có kinh tế, xã hội khó khăn lại có mức sinh cao, thậm chí rất cao; trong khi ở khu vực đô thị có mức sinh xuống thấp, có nơi thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế. Xu hướng không muốn sinh con hoặc sinh rất ít con đang lan rộng tại đô thị; cũng là nguyên nhân căn bản kéo giảm tổng tỷ suất sinh của cả nước xuống dưới tổng tỷ suất sinh thay thế.

22 tỉnh, thành phố có tổng tỷ suất sinh đều thấp dưới tổng tỷ suất sinh thay thế

Theo ông Lê Thanh Dũng, mức sinh thay thế là mức sinh trung bình của người phụ nữ trong toàn bộ cuộc đời của mình, sinh đủ số con để thay mình thực hiện chức năng sinh đẻ và duy trì nòi giống. Mức sinh thay thế là khi tổng tỷ suất sinh đạt 2,1 con/phụ nữ.

Khi mức sinh giảm thấp dẫn tới suy giảm quy mô dân số, cơ cấu tuổi của dân số trong tương lai, suy giảm nhóm dân số trong độ tuổi lao động; tác động mạnh vào quá trình di cư, tăng nhanh quá trình già hóa dân số, mất cơ hội tận dụng cơ cấu dân số vàng…

Theo thống kê đến hết năm 2023, có 22 tỉnh, thành phố có tổng tỷ suất sinh đều thấp dưới tổng tỷ suất sinh thay thế, trong đó, toàn bộ Đông Nam Bộ có tổng tỷ suất sinh là 1,47 và toàn bộ Tây Nam Bộ là 1,61 (2023).

Điển hình như Đồng Nai, tuy chưa bước vào già hóa dân số nhưng đã có khoảng 300 nghìn người cao tuổi trên tổng số hơn 3,2 triệu dân (chiếm gần 10% dân số) và là một trong những địa phương có số lượng người cao tuổi lớn nhất cả nước (chỉ sau Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh).

Thời gian qua, mức sinh tại Đồng Nai vẫn tiếp tục có xu hướng giảm, dẫn đến tỷ lệ người cao tuổi ngày càng lớn trong cơ cấu dân số, dẫn tới quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh hơn, rút ngắn thời kỳ dân số vàng tại tỉnh.

Cần những giải pháp linh hoạt và đồng bộ

Hiện Bộ Y tế đang xây dựng và hoàn thiện Dự án Luật Dân số, trong đó, có nhiều chính sách được đề xuất thay đổi để phù hợp với tình hình, bối cảnh dân số hiện nay.

Theo Cục Dân số, dự thảo Luật Dân số đang được xây dựng đã đề xuất các biện pháp nhằm khuyến khích sinh đủ hai con tại các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp. Trong đó có các chính sách rất thực tế như: Đề xuất hỗ trợ một lần bằng tiền khi phụ nữ sinh con thứ 2; miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập cho trẻ em lứa tuổi mầm non, tiểu học...

Cùng với đó là xây dựng môi trường, cộng đồng phù hợp tạo điều kiện cho các cặp vợ chồng sinh đủ hai con, chăm sóc và nuôi dạy con tốt, chia sẻ trách nhiệm giữa các thành viên gia đình; quy định trách nhiệm xã hội của người sử dụng lao động đối với người lao động nuôi con nhỏ…

Một số ý kiến cũng cho rằng, để mỗi gia đình có thể sinh được 2 con, thì việc đảm bảo thu nhập cho người lao động để có thể nuôi được 4 người (2 người lớn, 2 trẻ con) là điều Chính phủ, các doanh nghiệp và người lao động cần thống nhất nhận thức và có giải pháp. Khi trong gia đình có 2 người đi làm có đủ thu nhập để 2 con được nuôi dạy, học hành đầy đủ, thì người dân sẽ giảm áp lực khi quyết định sinh con.

GS.TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện dân số và các vấn đề xã hội cũng cho rằng: “Để tìm giải pháp cho vực dậy mức sinh trở về mức sinh thay thế, cần có sự linh hoạt hơn trong chính sách và tuyên truyền cho người dân. Cần gỡ bỏ ngay những chính sách đã không còn phù hợp mà áp dụng trong giai đoạn cần giảm sinh trước đây, như việc nhiều nơi xử phạt khi sinh con thứ 3... Trong bối cảnh hiện nay, phải có những chính sách phù hợp với từng vùng. Cụ thể, vùng nào mức sinh đang cao thì cần chính sách giảm sinh riêng; vùng nào mức sinh đã giảm thấp thì có các chính sách về nới lỏng mức sinh, khuyến khích tăng sinh”.

Theo đó, việc xây dựng Luật Dân số cũng là “cơ hội” để các nhà nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách cân nhắc các chính sách về dân số và phát triển phù hợp.

Việc đảm bảo duy trì được mức sinh thay thế, mức sinh hợp lý giữa các vùng, miền giúp chúng ta sẽ có được quy mô dân số phù hợp; duy trì ổn định tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động sẽ kéo dài giai đoạn cơ cấu “dân số vàng”; làm chậm lại thời gian chuyển đổi sang giai đoạn “già hóa dân số”, cải thiện chất lượng dân số tốt hơn.

Trong dự thảo Luật Dân số đang được xây dựng, Bộ Y tế cũng đã đưa ra đề xuất quy định quyền quyết định của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh, nhằm duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước.

“Nếu quy định để người dân có thể chủ động về thời gian sinh con, số lượng con… thì tình trạng mức sinh thay thế giảm có thể được khắc phục phần nào”, ông Lê Thanh Dũng cho biết.

6 chính sách nổi bật được đề xuất trong xây dựng Luật Dân số bao gồm:

Chính sách 1: Duy trì mức sinh thay thế.

Chính sách 2: Giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên.

Chính sách 3: Thích ứng với già hóa dân số, dân số già.

Chính sách 4: Phân bố dân số hợp lý.

Chính sách 5: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Chính sách 6: Lồng ghép các yếu tố dân số trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.